از سال ۱۹۲۵ تا ۱۹۷۹، در دوران حکومت خاندان پهلوی، ایران و اسرائیل یکی از موفق‌ترین شراکت‌های راهبردی منطقه خاورمیانه را تجربه کردند. این همکاری گسترده که از اواخر دهه ۱۹۵۰ شدت یافت، نمونه‌ای منحصر به فرد از چگونگی تحقق منافع مشترک دو کشور غیرعرب در منطقه‌ای پر تنش ارائه می‌دهد.
نکته کلیدی
این دوران نشان می‌دهد که ایران و اسرائیل قابلیت ایجاد روابط عمیق و سودمند متقابل را دارند - الگویی که می‌تواند برای پیمان کوروش آینده الهام‌بخش باشد.
بنیاد اتحاد راهبردی
چشم‌انداز شاه
محمدرضا شاه پهلوی اسرائیل را به عنوان متحدی طبیعی می‌دید. قدرت و پیشرفت اسرائیل او را مجذوب کرده بود و تضاد آن با جهان عرب و مخالفت با نفوذ کمونیستی در منطقه، تقویت روابط را بیشتر ترویج می‌کرد.
استراتژی محیط
تقویت روابط از اوایل دهه ۱۹۶۰ با 'مفهوم محیط' بن گوریون مطابقت داشت - اتحادی بین اسرائیل و هر یک از ایران، ترکیه و اتیوپی. ایران به دلیل موقعیت استراتژیک، اندازه و پتانسیل اقتصادی خود کشوری فوق‌العاده مهم تلقی می‌شد.
عوامل کلیدی همکاری
- هر دو کشور احساس تهدید از ناسیونالیسم عربی و نفوذ شوروی می‌کردند•
- ایران کشوری مسلمان (اما غیرعرب) بود بدون دلیل آشکار برای تضاد با اسرائیل•
- هر دو کشور به دنبال نوسازی و پیشرفت تکنولوژیک بودند•
اتحاد سه‌جانبه ۱۹۵۸
تشکیل اتحاد اطلاعاتی سه‌جانبه
در سال ۱۹۵۸، پیمان سه‌جانبه‌ای با نام رمز 'سه‌شاخه' بین ایران، ترکیه و اسرائیل تشکیل شد. این اتحاد رسمی سه‌جانبه توسط موساد با سرویس‌های امنیت ملی ترکیه و سازمان اطلاعات و امنیت ایران (ساواک) در اواخر ۱۹۵۸ برقرار شد.
اسرائیل - موساد
ایران - ساواک
ترکیه - TNSS
دستاوردهای اتحاد سه‌جانبه
در اولین نشست مثلثی، رؤسای هر سازمان اطلاعاتی ملی، مجموعه‌ای چشمگیر از فعالیت‌های اطلاعاتی مشترک را برقرار کردند، برخی منجر به پروژه‌های براندازی علیه نفوذ ناصری و شوروی در منطقه شدند.
- تبادل اطلاعات حیاتی و عملیات ضداطلاعاتی مشترک•
- پشتیبانی کامل از شورشیان کرد علیه دولت عراق•
- عملیات مشترک در کشورهای عربی علیه نفوذ شوروی•
همکاری اقتصادی گسترده
حجم تجارت
در برخی سال‌ها، ایران یکی از مقاصد اصلی صادرات اسرائیل محسوب می‌شد. شرکت‌های خصوصی و دولتی اسرائیلی، از نساجی، کشاورزی، لوازم برقی، آب، کود، ساخت‌وساز، هوانوردی، کشتیرانی، گاز، تایر و حتی دندان مصنوعی، به طور گسترده در ایران فعالیت داشتند.
صنایع کلیدی
نفت و انرژی
همکاری بین ایران و اسرائیل بخش‌های متنوعی شامل نفت، تجارت، امنیت، کشاورزی، فناوری و توسعه زیرساخت‌ها را در بر می‌گرفت. خط لوله نفت ایلات-اشکلون به عنوان یکی از پروژه‌های مهم انرژی مطرح بود.
پروژه‌های انرژی
- • خط لوله نفت ایلات-اشکلون
- • پالایشگاه‌های مشترک
- • تجارت نفت و گاز
آمار تجارت قابل توجه
همکاری نظامی و اطلاعاتی
تعمیق روابط موساد-ساواک
پس از اینکه روابط امنیتی بین آمریکا و ایران در اوایل دهه ۱۹۶۰ فاصله گرفت و تیم آموزشی سیا ایران را ترک کرد، موساد به طور فزاینده‌ای در ایران فعال شد، 'پرسنل ساواک را آموزش داد و طیف گسترده‌ای از عملیات مشترک با ساواک انجام داد.'
جایگزینی سیا با موساد
پس از برکناری و تبعید اولین مدیر ساواک، تیمور بختیار، در ۱۹۶۵ توسط شاه پهلوی به اتهام توطئه علیه او، بسیاری از عوامل و مربیان سیا درون ساواک نیز از کشور اخراج شدند و متعاقباً با عوامل موساد جایگزین شدند.
آموزش‌ها
- • تکنیک‌های بازجویی
- • روش‌های ضداطلاعات
- • عملیات مخفی
عملیات مشترک
- • نفوذ در گروه‌های مخالف
- • عملیات در کشورهای عربی
- • مقابله با نفوذ شوروی
تجهیزات نظامی
اسرائیل ایران را در زمینه‌های مختلف پشتیبانی می‌کرد - آموزش نیروی نظامی، تأمین تجهیزات نظامی، و حتی کمک در راه‌اندازی سازمان ساواک بدنام، پلیس مخفی ایران.
عملیات کردستان
در دهه‌های ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، تهران به اسرائیل امکان استفاده از قلمرو خود را برای ارائه پشتیبانی نظامی ارزشمند به شورش کردی در شمال عراق فراهم کرد، اقدامی که هدف شاه برای تضعیف بغداد و تأکید بر تسلط ایران در سرتاسر خلیج فارس را تأمین می‌کرد.
اهداف راهبردی
- • تضعیف عراق
- • کنترل خلیج فارس
- • حمایت از خودمختاری کردها
فناوری آب و کشاورزی
انقلاب کشاورزی اسرائیل در ایران
شاه تشکیل حضور قابل توجهی از مشاوران، مربیان و پیمانکاران اسرائیلی در ایران را در حوزه‌های متعدد تشویق کرد - از امور نظامی و امنیتی، تا پروژه‌های مهندسی و ساخت‌وساز، تا پشتیبانی کشاورزی، تا بهره‌برداری از منابع آبی.
فناوری‌های اسرائیلی
- 💧آبیاری قطره‌ای
فناوری انقلابی توسعه‌یافته توسط نتفیم در دهه ۱۹۶۰
- 🏜️کشاورزی صحرایی
تکنیک‌های پیشرفته برای کشت در مناطق خشک
- ⚗️نمک‌زدایی
فناوری تبدیل آب شور به آب شیرین
پروژه‌های خاص
اسرائیلی‌ها کمک قابل توجهی کردند - پس از زلزله فاجعه‌بار ۱۹۶۲ در منطقه قزوین، در نهایت کشاورزی، ساخت روستا و سازماندهی اجتماعی آن‌ها را برنامه‌ریزی و بازسازی کردند.
کنفرانس‌های فنی
کارشناسان کشاورزی اسرائیلی با ویزای تجاری به ایران سفر می‌کردند. افسران نظامی لباس‌های غیرنظامی می‌پوشیدند. کنفرانس‌هایی در مورد آبیاری و کشاورزی صحرایی در تهران برگزار می‌شد که در آن‌ها عبری پشت درهای بسته صحبت می‌شد.
تأثیر بلندمدت
- • بهره‌وری کشاورزی ایران ۳۰٪ افزایش یافت
- • هزاران هکتار زمین بایر آبیاری شد
- • روستاهای مدرن با زیرساخت بازسازی شدند
- • آموزش دانشجویان ایرانی در اسرائیل
تبادلات فرهنگی و اجتماعی
مدرسه عبری تهران
در طول دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، مدرسه‌ای به زبان عبری در تهران برای فرزندان پرسنل اسرائیلی مستقر در ایران افتتاح شد.
پروازهای مستقیم
پروازهای منظم تل‌آویو و تهران را به هم متصل می‌کرد، امکان تبادل آسان کسب‌وکار، گردشگری و فرهنگی را فراهم می‌آورد.
جامعه یهودیان ایرانی
یهودیان ایرانی نقش مهمی به عنوان پل ارتباطی بین دو کشور ایفا کردند، هم در تجارت و هم در درک فرهنگی.
آمار تبادلات فرهنگی
دستاوردها و پروژه‌های شاخص
دستاوردهای اقتصادی
حجم تجارت دوجانبه
- • بیش از ۱۰۰ میلیون دلار تجارت سالانه
- • ایران در میان ۵ شریک تجاری برتر اسرائیل
- • صادرات محصولات پتروشیمی ایران به اسرائیل
- • واردات فناوری و ماشین‌آلات اسرائیلی
پروژه‌های مشترک
- • خط لوله نفت ایلات-اشکلون
- • کارخانه‌های مشترک تولید لاستیک
- • پروژه‌های ساخت‌وساز و مسکن
- • شرکت‌های هوانوردی مشترک
پروژه‌های زیرساختی
پروژه‌های آب و آبیاری
- • سیستم‌های آبیاری مدرن
- • طرح‌های نمک‌زدایی
- • مدیریت منابع آبی
ساخت‌وساز و مهندسی
- • مجتمع‌های مسکونی مدرن
- • طراحی شهری پیشرفته
- • زیرساخت‌های صنعتی
حمل‌ونقل
- • شرکت هواپیمایی مشترک
- • خطوط کشتیرانی خلیج فارس
- • سیستم‌های حمل‌ونقل شهری
انتقال فناوری
فناوری‌های کشاورزی
سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، کشاورزی گلخانه‌ای، و تکنیک‌های کشت در اراضی خشک
فناوری‌های نظامی
سیستم‌های رادار، تجهیزات ارتباطی، و فناوری‌های دفاع هوایی
فناوری‌های صنعتی
تجهیزات تولید، فناوری نساجی، و سیستم‌های اتوماسیون صنعتی
فناوری‌های پزشکی
تجهیزات پزشکی پیشرفته، داروسازی، و فناوری‌های تشخیصی
درس‌هایی برای پیمان کوروش آینده
الگوی موفقیت تاریخی
دوران پهلوی نشان می‌دهد که ایران و اسرائیل نه تنها می‌توانند همکاری کنند، بلکه می‌توانند شراکت راهبردی عمیق و سودمند متقابل ایجاد کنند. این تجربه ۵۴ساله الگوی عملی برای پیمان کوروش آینده فراهم می‌آورد.
عوامل کلیدی موفقیت
- منافع مشترک•
مقابله با تهدیدات مشترک و جستجوی توسعه اقتصادی
- رهبری بصیر•
رهبرانی که فراتر از تعصبات منطقه‌ای می‌اندیشیدند
- تبادل فناوری•
انتقال دانش و فناوری برای بهبود زندگی مردم
- تدریجی‌بودن•
ایجاد اعتماد از طریق پروژه‌های عملی و موفق
کاربرد برای پیمان کوروش
فناوری آب برای ایران
بحران آب ایران می‌تواند با فناوری پیشرفته اسرائیل حل شود، همان‌طور که در دهه ۱۹۶۰ اتفاق افتاد.
تجارت انرژی
ایران می‌تواند تأمین‌کننده انرژی قابل اعتماد برای اسرائیل باشد، مانند دوران پهلوی.
نوآوری مشترک
اکوسیستم‌های استارت‌آپی دو کشور می‌توانند همکاری کنند و نوآوری‌های جهانی ایجاد کنند.
پیام امید برای آینده
تاریخ ثابت کرده که ایران و اسرائیل می‌توانند بهترین شریکان باشند. پیمان کوروش راهی است برای بازگشت به روزهای طلایی همکاری، اما این بار با مشارکت کامل مردم و برای صلح پایدار منطقه.
بپیوندید به جنبش پیمان کوروش
تاریخ نشان داده که ایران و اسرائیل می‌توانند شریکانی موفق باشند. حالا وقت آن است که این همکاری را دوباره احیا کنیم.